2019, wat was je mooi. Wat heb ik genoten van muziek, wat heb ik veel mensen ontmoet. Het was me een ware ontdekkingstocht. Ik heb dit jaar ontdekt dat ik altijd blijf ontdekken. En verhalen blijf delen met jullie, in welke vorm dan ook (zoals spoken word, to be continued). Maar nu: ik wil héél graag op het nippertje van 2019 een bijzonder moment met je delen. Zoals tijdens festival Oerol, waarin ik even van de aardbodem verdween in een bijzondere ‘gedachtenoefening’. Ook sprak ik met de maker van de voorstelling (scroll naar beneden!)
In Order of Disappearance – Bart van de Woestijne
Niet eerder heb ik zoiets meegemaakt. Het is alsof ik nu weet hoe het is als ik niet zou bestaan. Of hoe het is als iemand anders je leven heeft overgenomen.
Door veel geluk kon ik de ‘denkervaring’ In Order of Disappearance van Bart van de Woestijne meemaken op het festival. Ik deed samen met zeven anderen een koptelefoon op, liep het bos in en langzaam verdween het Terschellingse boslandschap uit mijn zicht. Totdat ik alleen met mezelf overbleef en gek werd van mijn eigen gedachten.
Een mede-Oerolganger die ik nooit eerder had ontmoet keek mij recht in de ogen. Ik liet mij al sinds het begin meeslepen. Ze keek dwars door mij heen. Mijn weg volgde verder door het bos. Ik zonderde mij af, alleen met de stem van de koptelefoon bij me. Ik stapte in een ruimte van een vierkante meter. Een leeg duinlandschap strekte zich voor mij uit. “Zo ziet een landschap eruit zonder jou”, vertelde de stem mij.
Daar zat ik, alleen met de stem tussen mijn oren die ervoor zorgde dat het langzaam mijn gedachten vormde. Op een gegeven moment was zelfs het lege landschap verdwenen en waren alleen ik en de stem er nog.
“Stel, iemand die er precies zo uitziet als jij, neemt je leven over. In jouw huis, met jouw gebruiken, jouw kenmerken. Met dezelfde vrienden en familie. (…) Stel je eens degene voor die het dichts bij je staat. Wat als diegene jou niet meer herinnert. Besta je dan nog wel?”
Leeg. Zo voelde ik mij naarmate de voorstelling vorderde. Ik zag niets, bestond niet, zag het helemaal voor me dat iemand mijn leven had afgepakt. Zelfs als ik mezelf eens heel goed aankeek in mijn eigen ogen, zag ik leegte. Ik was verdwenen. Op een festival dat ‘overal’ in het Fries betekent. Ik was nergens. Zou ik me ook zo voelen als ik doodga? Klinkt misschien heftig, maar dit waren wel even mijn gedachten. Geen enkele voorstelling heeft mij dit eerder laten ervaren. Hoe is het om ineens niets meer te hebben? Wat als hetgeen dat jouw typeert niet meer van jou is, wat dan? Allemaal vragen die door mijn hoofd spookten tijdens deze denkexpeditie.
Het lege landschap was niets veranderd. Ik hoorde de wind en langzamerhand ook wat stemmen in de verte. ‘Is het afgelopen?’
Ik wist ook wel dat ik op Oerol was. Dat er ergens een einde aan deze belevenis moest zijn. Ik voelde me opgelucht toen ik de anderen zag die hetzelfde hadden ervaren als ik. Ik ben er nog! Nog gelukkiger was ik toen ik de vriendin zag waarmee ik naar het festival was. Dit is míjn leven. Dit ben ik, dat zijn mijn vrienden en mijn familie zal mij nooit vergeten. Ik ben zoals ik ben, niemand zal mijn leven van mij afpakken. Alleen misschien de dood. En het is echt niet erg om daar eens over na te denken, hoe dat zou kunnen zijn.
Ok. Dit was hoe ik deze ‘denkervaring’ had ervaren. Voor de andere deelnemers was het weer heel anders. Maar als je helemaal alleen bent met je eigen gedachtes, zonder te zien wat er om je heen gebeurt, word je gedwongen om zelf met je eigen gedachtes om te gaan. Je wordt niet afgeleid of opgevrolijkt. Hoe reageer je als een stem van een podcast je meeneemt in totale afzondering, totdat je helemaal ‘verdwijnt’? Even was ik weg, maar des te blijer was ik met mijn leven toen ik eruit kwam. Een belevenis die ik aan de ene kant als heftig heb ervaren, maar mij aan de andere kant heel gelukkig maakte met het leven dat ik heb.
In Order of Disappearance van Bart van de Woestijne is van 20 t/m 28 maart 2020 te zien op Festival Cement in Den Bosch.
Extra: interview met Bart van de Woestijne
Na afloop van Oerol mailde ik Bart van de Woestijne. Of ik met hem nog even kon napraten. Dat wilde hij wel.
Voor mij viel de theaterbelevenis best zwaar, had je ook andere reacties gehad?
“Het verschilde heel erg per persoon, maar er kwamen over het algemeen twee reacties: de één vond het heel rustgevend om zichzelf helemaal los te denken van zijn lichaam en het leven. De ander vond dat juist heel beklemmend, wat stuitte op weerstand. Er waren ook mensen die eruit stapten omdat ze het niet aandurfden. Voor veel mensen ging het over ‘er niet zijn’ of over de dood. Helemaal alleen zijn en je losmaken van alles, dat confronteert je met onze sterfelijkheid en onze eenzaamheid daarin. Veel mensen werden ook overvallen doordat ze met zichzelf, hun eigen emoties en gevoel geconfronteerd werden.
Sommigen mensen hadden bijvoorbeeld ook net iemand verloren, zij stelde het zich zo voor hoe het voor diegene zou zijn om er niet meer te zijn. Heel verdrietig, maar ook rustgevend.”
Wat voor reactie had je zelf graag over willen brengen?
“Het is een performance waaraan je je moet overgeven. Het is aan mij om dat zo makkelijk mogelijk te maken. Ik doe er zoveel mogelijk aan je stapsgewijs mee te nemen in wat je doet. Voor een groot deel heeft de toeschouwer zelf de verantwoordelijkheid. Het speelt zich allemaal af in jouw hoofd. Mensen ervaren het verschillend, dat is niet helemaal te regisseren. Hoe ik het heb ervaren kan ook per moment verschillen. De ene keer ben ik bezig met het geluid, of het niet te hard staat. Een andere keer ga ik er wel in mee.”
Waar gaat deze ‘oefening in afzondering’ voor jou over?
“Het is het vormgeven van een vraag, waar ik net als iedereen geen antwoord op heb. Met wie zijn we alleen als we helemaal alleen zijn? Wat blijft er van ons over als we niks om ons heen hebben? Op die manier wilde ik de eenzaamheid van de mens onderzoeken. Als we helemaal alleen zijn, wat we op een bepaalde manier ook zijn, is dat niet een basis-staat van de mens? Dat we allemaal alleen dood gaan en alleen dat besef hebben? Het voorstellen dat je er niet meer bent is heel onbeschrijfelijk. Je valt in een zwart gat. Die ervaring is heel eenzaam, maar hebben we allemaal wel eens. Dat wilde ik ook in deze vorm onderzoeken. Je bent dit met acht mensen tegelijk aan het ervaren, maar toch alleen.”
Op een gegeven moment hoor je in de podcast ook over de andere acht mensen die hetzelfde ervaren. Ook diegene die je in het begin van de voorstelling recht in de ogen hebt gekeken. Terwijl ik in mijn eentje in een klein hokje zat, dacht ik ook aan die persoon. Gaat het ook over samen zijn, maar toch alleen zijn?
“Ik wilde voelbaar maken in hoeverre we afhankelijk zijn van de ander of van de omgeving om er te zijn. We bestaan door de blik van vrienden en familie. Als we die niet meer hebben, los je als het ware op. Dan heb je niks wat jou bevestigt. Om die reden komt het dan misschien dichtbij de dood.”
Het is eigenlijk een groot vraagstuk. Heb je hier inzicht in kunnen krijgen of heb je een conclusie kunnen trekken?
“Het is een vraag die in ieder werk weer terugkomt, maar altijd in een andere verschijningsvorm. De onbegrijpelijkheid van de dood. Dat zal altijd onbegrijpelijk blijven. Maar ik kreeg wel inzicht in dat een hele eenzame ervaring ook voor verbinding kan zorgen. Daarom ben ik er ook van overtuigd dat het goed is dat we het er met elkaar over hebben. Het levert gesprekken op.”
Is dit een onderwerp waar je altijd theater over maakt?
“Je hebt als maker toch een bepaalde drijvende kracht. Bij mij is dat de dood, doodsangst of ‘het niet weten’. Met kunst probeer ik iets ongrijpbaars te vatten. Dat kan in verschillende vormen. Eerder heb ik een voorstelling gemaakt met een levend paard op de vloer. Dat ging over hoe het is om dat dier te zijn, dat zich misschien helemaal niet bewust is van hoe het is om sterfelijk te zijn. Hoe verhoudt dat zich tot ons mensen?”
In Order of Disappearance was ook op Over ’t IJ festival te zien, hoe ging het in deze omgeving?
“In de stad heb je meer nodig om er helemaal uit te stappen. Op Oerol was het makkelijker om je helemaal over te geven. In de stad was het contrast veel groter. Daar ging je van een superdrukke omgeving naar totale verstilling. Voor sommigen was dat juist heel confronterend.”
Ben je zelf te horen in de podcast of is dat iemand anders?
“Nee, ik heb het niet zelf ingesproken, dat was een acteur. Ik wilde niet in mijn eigen werk spelen. Veel mensen denken wel dat het mijn eigen stem was. Ik heb wel de tekst geschreven en het samen met de acteur opgenomen. Zo kon ik luisteren alsof ik zelf de toeschouwer was.”
Wat zijn hierna de plannen?
“Volgend jaar komt er opnieuw een voorstelling of belevenis met een zoektocht en combinatie van denken en doen. Er komt een fysieke voorstelling waarbij ik met twintig hometrainers werk. Wat gebeurt er met ons lichaam? Het is een bizar idee dat we allemaal rondlopen maar ook geen idee hebben hoe we werken. Het is een wonder dat het allemaal werkt, aan de andere kant ook beangstigend: je lichaam is kwetsbaar.”
Ben je door dit alles nieuwsgierig geworden? Festival Cement maakte onderstaande makersportret over Bart van de Woestijne: